Mesečni prihod Zadužbine, namenjen Univerzitetu, iznosio je čak 260.000 dinara, dok je plata ministra u to vreme iznosila 5.000 dinara

Veletrgovac, rentijer, početkom dvadesetog veka jedan od najbogatijih ljudi u Srbiji, vodeći finansijer i jedna od najuticajnijih ličnosti među Srbima poreklom iz Hercegovine, predsednik Beogradske Zadruge, nacionalni radnik i veliki srpski prosvetni dobrotvor Luka Ćelović rodio se u zaseoku Pridvorcima kod Trebinja 1854. godine. O porodici Ćelović nema mnogo sačuvanih podataka, niti je Luka o godinama provedenim u Pridvorici kasnije pričao… Tek, još kao dečaka, roditelji su ga poslali u Banjaluku da kod jednog očevog prijatelja služi u trgovini. Ovaj grad napušta 1871. godine i odlazi u Brčko kod strica da radi u njegovoj trgovačkoj radnji. U Brčkom se i završava školovanje Luke Ćelovića ali ne može sa sigurnošću da se utvrdi da li je imao dva ili četiri razreda osnovne škole.
Ćelović je došao u Beograd kao osamnaestogodišnjak 1872. godine, bez igde ičega. Radio je kao šegrt u galanterijskoj radnji Petra Radosavljevića i Mite Ignjatovića, gde mu je posao našao njegov zemljak arhimandrit Nićifor Dučić, a po izbijanju bosansko-hercegovačkog ustanka, poznatijeg kao „Nevesinjska puška”, vratio se u Hercegovinu, gde je kao dobrovoljac učestvovao u borbama kod Ljubinja, Stoca i Utve. U jednoj od tih bitaka lakše je ranjen u nogu, a 1876. godine, odmah pošto je Srbija objavila rat Turcima, vratio se u Beograd zajedno s dobrovoljcima iz Hercegovine i učestvovao u oba srpsko-turska rata 1876. i 1877-78. godine.
Po završetku rata Luka počinje samostalni posao. Njegovi zemljaci, poznati beogradski trgovci Paranos i Krsmanović, pomažu mu pri otvaranju radnje. Trgovao je domaćim proizvodima, žitom, šljivama, ostalom hranom… U početku je poslovao sa svojim bivšim gazdama a kasnije sa trgovcima iz Pešte i iz Trsta. Napornim radom, štedljivošću, odlučnošću, bistrinom, proširuje posao i postaje ugledni trgovac.
Iako relativno još mlad čovek, Ćelović je uvideo da je za Kneževinu Srbiju potrebno da udruži domaći kapital kako bi se zadovoljile potrebe trgovine za kreditom, pa 1882. godine osniva Beogradsku zadrugu, Sve do svoje smrti bio je na njenom čelu i njegova je zasluga što je ova zadruga zauzela jedno od najuglednijih mesta među tadašnjim novčanim zavodima. Zadruga je osnovana kao zavod za udeonice i bila je namenjena malim i srednjim trgovcima, zanatlijama i činovnicima. Pet godina svaki udeoničar ulagao je nedeljno svega po jedan dinar, s tim što je kamatu dobijao tek nakon uloženih deset dinara. Pored davanja povoljnih kredita, Zadruga je osnovala i odeljenje za osiguranje, a pomogla je i osnivanje Srpskog brodarskog društva i klanice, i više puta davala je zajam Beogradskoj opštini i državi. Posle Prvog svetskog rata kad je materijalno ojačala, Beogradska zadruga je otvorila filijale u Skoplju i Zadru. Savremenici su pričali da je Ćelović imao običaj da zalazi u beogradske kafane i da posmatra kako se ljudi ponašaju. Ukoliko bi video nekoga da se kocka u veliki novac, sutradan bi mu ukidao kredit u Beogradskoj zadruzi i vraćao udeonice.
Od 1912. godine, Luka je član Upravnog odbora Narodne banke Kneževine Srbije. Naročito se mora istaći njegov požrtvovani rad na spasavanju imovine Narodne banke za vreme Prvog svetskog rata: Ćelović prati novac Narodne banke do Soluna a potom ga, lađom, prenosi u Marsej. U Marseju Narodna banka pritiče u pomoć izbeglicama a Luka Ćelović je za to vreme njen dežurni član.
Ćelović je stigao da deluje i u važnim narodnim poslovima. Vrlo štedljiv i škrt za sebe lično, Ćelović nije žalio novac kad se ticalo opšte stvari. Ćelović i dr Milorad Gođevac opremali su čete i slati ih u „Staru Srbiju“, odnosno na Kosovo i u Makedoniju, koji su još bili pod turskom vlašću. Bugarski komitet uočio je svu opasnost takvog rada za bugarske ciljeve i osudio je Ćelovića, kao i dr Gođevca, na smrt, ali atentatori koje su poslali nisu uspeli da stignu do Beograda. Ćelović, koji je davao po 40.000 do 50.000 dinara godišnje za opremanje četa, i dr Gođevac bili su glavna podrška komitima sve do oslobođenja Stare Srbije i Makedonije.
Luka Ćelović je staru Savamalu, deo grada oko železničke stanice koji je izgledao zapušteno i po kome se za vreme poplava, u ne tako dalekoj prošlosti, saobraćalo čamcima, pretvori u otmen, moderan deo grada. Prvo je podigao svoju kuću u Ulici Kraljevića Marka br. 1, pa luksuznu palatu Beogradske zadruge, zatim, za ono vreme, ogromnu palatu „Bristol“. Uradio je i veliki, lep, pravi evropski park čije je održavanje svakodnevno nadgledao.
Malo školovan, više samouk, Ćelović je cenio znanje, školu i nauku. Nakon Prvog svetskog rata Svetosavska proslava obeležavala se i nagradama koje su dodeljivane u njegovo ime, i to najpre za najbolje radove iz tehničkih nauka, a kasnije i iz drugih oblasti koje su se proučavale na Beogradskom univerzitetu. Trebinjac je 1927. godine osnovao fond u korist Akademskog pevačkog društva „Obilić”, a pomagao je i mladićima koji su iz rodne Hercegovine dolazili u Beograd da pokrenu neki posao.
Izdašne sume novca odvajao je za domove slepih u Zemunu i Inđiji, kao i za zaštitu slepih devojaka u Beogradu i bio je najveći dobrotvor Beogradskog univerziteta.
Još 1911. godine, u svom prvom testamentu, ostavio je sve svoje imanje Beogradskom univerzitetu jer je video da je privatna pomoć dragocena pri oskudici sredstava za naučni rad i školstvo. Svoju nameru o osnivanju „Zadužbine Luke Ćelovića – Trebinjca, beogradskog trgovca“, saopštio je rektoru Univerziteta krajem decembra 1925. godine, izrazivši želju da se osnivanje zadužbine objavi na dan Svetog Save, 27. januara 1926. godine. Toga dana je tadašnji rektor Univerziteta Pavle Popović pročitao „Osnovno pismo o osnivanju Zadužbine“. U njemu Luka zahvaljuje prijateljima na savetima i uslugama koji su mu pomogli da stekne svoj imetak i blagodari Srbiji u koju je došao kao nejako dete iz Trebinja, u kojoj je celog veka radio i stekao bogatstvo. Prihod Zadužbine, odredio je, trošiće se i upotrebljavati za naučne potrebe i ciljeve Univerziteta.
Imanje koje je ušlo u Zadužbinu činili su: zemljište i kuća u Javorskoj ulici, dvospratna kuća u Ulici Kraljevića Marka sa četiri stana i četiri dućana, palata na uglu Karađorđeve i Zagrebačke ulice i palata duž Zagrebačke i Bosanske ulice (danas Gavrila Principa). Ova zgrada imala je 31 stan, 7 dućana, četiri teretna lifta. U sastavu zadužbine bila je i kuća u Dobrinjskoj (danas Andrićev venac). Sav prihod od ovih imanja upravnik Ćelovićeve zadužbine predavao je svakog meseca upravi Beogradskog univerziteta. Mesečni prihod 1930. godine iznosio je čak 260.000 dinara, a o kolikoj sumi je reč govori podatak da je plata ministara u to vreme iznosila 5.000 dinara. Vrednost njegove imovine iznosila je tada oko 30 miliona dinara.
Umro je 1929. godine u svojoj kući u Ulici Kraljevića Marka br. 1, a sahranu je na najsvečaniji način organizovao Beogradski univerzitet – prema testamentu, jedini pokojnikov naslednik.
Nakon završetka Drugog svetskog rata zgrada u Zagrebačkoj ulici pretvorena je u studentski dom „Milovan Đilas“, koji kasnije dobija naziv „14. decembar“.
O postojanju ove Zadužbine čulo se nešto još jednom, ali ne kroz izveštaje o radu i naučnim dostignućima već posredstvom beogradske štampe. Tokom 1969. počeli su pregovori sa preduzećem „Metalservis“ da kupi obe palate, vlasništvo Beogradskog univerziteta, pod motivacijom da su nepodesne za studentski dom. I pored opšteg protivljenja tadašnjeg javnog mnjenja, Beogradski univerzitet je 1970. godine zamenio ove nepokretnosti za nekoliko useljivih stanova, nimalo ne hajući za volju ostaviočevu kao ni za pomoć koju su od njih nesumnjivo dobijale nauka i kultura.

M.H.
(2009)