U neravnopravnoj borbi, 6. aprila 1941, jugoslovenski piloti su se u zastarelim lovcima suprotstavili nemačkoj avijaciji

Malo ko danas zna ko su bili Vojislav Popović, Konstantin Jermakov, Milorad Tanasić, Jefta Arsić, Ratomir Milojević, Veroljub Stojadinović, Milutin Perović i Živko Stepanović. Piloti Jugoslovenskog kraljevskog ratnog vazduhoplovstva u Aprilskom ratu 1941, iz 36. vazduhoplovne grupe Petog lovačkog puka, koja je bila stacionirana na aerodromu Režanovačka Kosa kod Kumanova. Bili su piloti-kamikaze. Branili su južno nebo Jugoslavije od fašističke Luftvafe. U istoriji ratnog vazduhoplovstva njihova odbrana jugoslovenskog neba u zastarelim „hoker fjuri“ lovcima zabeležena je kao prva takva u Drugom svetskom ratu. Zato što im je cilj bio samo jedan – obaranje protivničkog aviona namernim sudarom sa njim. Jer, drugog izbora nisu imali.

Koliko je lovac „hoker fjuri“ tad već bio zastareo, govori i podatak da je prva verzija „fjurija“ poletela 1931, dok je drugi „fjuri“ uveden u naoružanje 1936. Već 1939. godine u naoružanju eskadrila RAF-a, bio je zamenjen novim modelima aviona „gloster gladijatorom“ i „hoker harikenom“. U Jugoslaviji je, međutim, bio u upotrebi u Drugom svetskom ratu, proizveden u Ikarusu, po britanskoj licenci. Peti lovački puk iz sastava Treće vazduhoplovne mešovite brigade Jugoslovenskog kraljevskog ratnog vazduhoplovstva, bio je naoružan baš ovim zastarelim lovačkim avionima. To su bili dvokrilci izuzetnih manevarskih sposobnosti, ali spori u odnosu na moderne lovce. Njihova vatrena moć je bila slaba, jer su imali mitreljeska zrna malog kalibra i slabe probojnosti. U borbenom kompletu ovih aviona nije bilo zapaljive municije. Jedino čime su se mogli pohvaliti, bilo je njihovo čvrsto i dobro sedište i dobra pokretljivost.

I to što su njima upravljali hrabri piloti. Čak je i bombarder Do-17 predstavljao opasnog protivnika ovom lovcu. Peti puk je imao 30 ovih aviona, dve vazduhoplovne grupe, odnosno četiri eskadrile.
Peti lovački puk, pod komandom potpukovnika Leonida Bađaka bio je sačinjen od 35. i 36. lovačke grupe od kojih je svaka bila naoružana sa po 15 dvokrilnih lovaca „hoker fjuri“. U sastavu 35. lovačke grupe koja se nalazila na aerodromu Kosančić u blizini Leskovca, bile su 109. i 110. lovačka eskadrila, dok je 36. lovačka grupa, sastavljena od 111. i 112. lovačke eskadrile, bila stacionirana na aerodromu Režanovačka Kosa u blizini Kumanova. Piloti ove grupe bili su „mrtva straža”, oni su bili unapred žrtvovani.

Da je 36. lovačka grupa bila predstraža vazdušne odbrane Jugoslavije, govori i podatak da je prvi napad Nemaca u ranu zoru 6. aprila izvršen baš na njen aerodrom. O tome je kapetan prve klase Vojislav Popović, komandir 111. lovačke eskadrile, u 4.30 časova 6. aprila izjutra javio komandi aerodroma Beograd. Njegova poruka da su Nemci u 4.00 izvršili opšti napad na celom frontu duž granice sa Bugarskom, primljena je sa podozrenjem. Primitivna i zastarela služba vazdušnog osmatranja i javljanja slabo je funkcionisala. Dok bi žandarm na granici ili u nekom selu okrenuo broj i dobio vezu sa komandnim mestom u Kumanovu, pa odatle obavešten štab lovačkog puka, prošlo bi 10-15 minuta, za to vreme nemački avioni bi već bili nad aerodromom. Tako je bilo i tog jutra. Informacija je stigla kasno.

Na Režanovačku Kosu, mali aerodrom, ali za Nemce značajan cilj, važan za propagandu i prvi moralni podstrek i „slast” pobede, krenulo je 17 fašističkih Me-109, predvođenih razaračem Me-110, u kojem je kao vodič bio i jedan bugarski oficir. To je kasnije i faktički dokazano, jer je taj Me-110 oboren.
Hrabri komandir 111. lovačke eskadrile kapetan Vojislav Popović, odmah je poleteo, na čelu svoje eskadrile. Za njima je uzletela 112. lovačka eskadrila, na čelu sa komandirom kapetanom prve klase Konstantinom Jermakovim. Poleteli su svi piloti u krhkim mašinama, daleko sporijim, i slabije naoružanim od fašističkih čeličnih ptica. 111. lovačka eskadrila, koja je krenula na poletanje tokom napada, pretrpela je žestoke gubitke, ali je omogućila 112. lovačkoj eskadrili da uzleti i da se suprotstavi neprijatelju. Samo jedan „hoker fjuri“ uništen je na zemlji.
Nastala je neravnopravna borba u vazduhu. Nemački avioni su nemilosrdno tukli „fjurije“. Naši piloti su veštim manevrima uspevali da izbegnu nacističku vatru.

Kada je video da je ostao bez municije, kapetan Popović se sa svojim “fjurijem” ustremio na vođu nemačke formacije, u strahovitom tresku sudario sa Me-110 i oborio ga. Umro je herojskom smrću i po ko zna koji put pokazao da je junačko srce jače od čelika. Pao je u odbrani jugoslovenskog neba, kao što su tog ranog jutra 6. aprila 1941. godine pali i njegovi drugovi.
Vazdušna borba se razvijala sve većom žestinom, Nemci su bili ogorčeni gubitkom vođe. U plamenu je pao i kapetan Jermakov izrešetan topovskim i mitraljeskim zrnima. Poručnik-pilot iz 111. lovačke eskadrile Milorad Tanasić rešio je da sledi primer svog komandira kapetana Popovića. Ustremio se svojim „fjurijem“ na najbliži Me-109 i obojica su pali polomljenih krila.
Ubrzo potom, ne zna se tačno na koji način, ali verovatno kao i u slučaju kapetana Popovića i poručnika Tanasića, oborena su još dva Me-109. Smrću heroja pali su narednici-piloti Jefta Arsić, Ratomir Milojević, Veroljub Stojadinović i potporučnik Milutin Perović. Svi su oni umrli za otadžbinu jednog krvavog jutra kada su na granicama već umirale hiljade jugoslovenskih vojnika, koje je mrvio smrtonosni valjak nemačkih „pancir-divizija”. Može se slobodno reći da su ti hrabri piloti 36. lovačke grupe bili prave „kamikaze”.
Nemačke pilote mora da je zabavljao taj lov na ljude u krhkim mašinama, ili su se grabili ko će pre da poveća spisak „vazdušnih pobeda”. Uprkos jasnim odredbama međunarodnog ratnog prava o zaštiti pilota u nevolji, Nemci su u tom napadu, a i kasnije u Aprilskom ratu, mitraljeskom paljbom kosili jugoslovenske pilote koji su pokušavali da se spasu skokom iz aviona, s padobranima.
U vazdušnim borbama kod Režanovačke Kose tog jutra oboren je i narednik-pilot Živko Stepanović, ali je pao na neko drveće i zahvaljujući čvrstom sedištu, ostao živ. Na tom aerodromu posle prvog nemačkog napada ostala su samo dva „hoker-fjurija“. Nemci su oborili 11 jugoslovenskih hoker fjurija (uključujući i jedan koji je uništen tokom prinudnog sletanja). Jugoslovenski piloti oborili su pet nemačkih aviona, tri Me-109 i dva Me-110, od kojih su tri oborena namernim udarom u protivnički avion što je bio prvi ovakav slučaj zabeležen u Drugom svetskom ratu. Posle napada preostalo ljudstvo krenulo je preko Preševa i Gnjilana ka Uroševcu. Istog dana 35. grupa je preletela na aerodrom Bojnik, gde je veći deo aviona uništen na zemlji. Preostali sastav je preko Kraljeva pošao ka Sarajevu.

M. H.
(2008)